اهمیت آموزش دموکراسی در جهان عرب

بیش از سه سال از خیزش‏های کشورهای عربی می‏گذرد، اما از هر سویی منطقه به بن بست رسیده است. فراخوان‏های عمومی به منظور اصلاح فساد و رکود نظام‏های سیاسی قربانی واقعیت بوروکراسی و دشواری‏های تغییر رسوم ریشه دارد در جامعه شده است.

در جلسه پرسش و پاسخی که با «محمد فاعور» (کارشناس ارشد مؤسسه‏ی کارینگی) داشتیم، وی به وضعیت آموزش در جهان عرب پرداخته است و این موضوع را بررسی می‏کند که چرا دموکراسی حقیقی به وجود نخواهد آمد مگر آنکه نظام آموزشی تربیت شهروندان وظیفه شناس اصلاح شود. کشورهای عربی تنها زمانی می‏توانند دموکراتیک واقعی باشند که بتوانند تفکر انتقادی و توجه به دیدگاه‏های مختلف را به جوانان خود بیاموزند. سؤالات مطرح شده به صورت زیر است:
ـ میزان قدرت نظام آموزشی در جهان عرب چقدر است؟
ـ دلیل مبرم بودن تغییر نظام آموزشی در منطقه چیست؟
ـ آموزش و دموکراسی چگونه به یکدیگر مرتبط می‏شوند؟
ـ چگونه به شهروندان آموزش بدهیم؟
ـ اصلاحات آموزش چگونه با خیزش‏های منطقه گره می‏خورد؟
ـ دولت‏های عربی چه اقداماتی را برای اصلاح در نظام آموزشی باید در پیش بگیرند؟

٭ میزان قدرت نظام آموزشی در جهان عرب چقدر است؟
بیشتر نظام‏های آموزشی عربی دانش آموزان را برای رقابت در جهان امروز و جامعه دموکراتیک آماده نمی‏کنند. البته تفاوت بسیاری بین کشورها و درون خود کشورهای عربی وجود دارد. برخی مدارس در چندین کشور عربی همچون مصر، اردن، لبنان و امارات متحده عربی نظام آموزشی ارائه شده از سوی دولت دارای ظرفیت بین المللی می‏باشد. هر چند تقریباً تمام نظام‏های آموزشی در کشورهای عربی از کمبودهای شدیدی رنج می‏برند.
آموزش خوب نیازمند نظارت دقیق می‏باشند که فقدان آن در منطقه هم در دولت مرکزی و هم در مدارس محلی مشاهده می‏شود.
وزارتخانه‏های آموزش و پرورش نقش محوری را بر عهده دارند و همواره تحت تسلط نظام مدیریت مستبد بوده اند. از این گذشته بیشتر وزارتخانه‏ها دیدگاه و طرح استراتژیک مناسب، واحد نظارت کارآمد و منابع انسانی شایسته ای را ندارند. رهبران طرح‏های نو به دلیل عمل کردن در شرایط ناموفق با حجم وسیعی از موانع اداری از جمله کارکنان نالایق که بیشتر آنان افرادی فاسد، مقاوم در برابر تغییرات یا بی طرف نسبت به آن، رو به رو شده‏اند.
آموزش در بیشتر کشورهای عربی همچنان معلم مآب بوده و برای پرورش تفکر انتقادی آزاد مناسب نمی‏باشد. علاوه بر تمام این مشکلات کمبود معلمان شایسته در کشورهای عربی مشهود است. آموزگارانی که هم اکنون در حال تدریس می‏باشند حقوق شان بسیار کم و فرصت‏های پیشرفت آنها بسیار محدود است.

٭ دلیل مبرم بودن تغییر نظام آموزشی در منطقه چیست؟
آموزش با کیفیت برای توسعه اجتماعی و اقتصادی ضروری می‏باشد. توسعه اقتصاد پایدار در قرن بیست و یکم نیازمند اصول کلیدی است که مدارس باید آنها را به دیگران بیاموزد. مهارت‏هایی همچون تفکر انتقادی، توانایی حل مسئله، سواد دیجیتالی، وظیفه شناسی اجتماعی و مدنی نیاز مبرم اشخاصی است که می‏خواهند وارد بازار جهانی شغل شوند. بیشتر نظام‏های آموزشی کشورهای عربی دانش آموزان را برای ورود به این عرصه حیاتی آماده نمی‏کنند.
علاوه بر آن جمعیت جوان رو به رشد ـ یک سوم جمعیت کشورهای عربی زیر پانزده سال دارند ـ در این کشورها جامعه و دولت را در آینده نه چندان دور، رهبری و شکل خواهند داد. سرمایه گذاری امروز در اصلاحات آموزشی تفاوت چشم گیری را در دموکراسی فردای جهان غرب ایجاد خواهد کرد. 

٭ آموزش و دموکراسی چگونه به یکدیگر مرتبط می‏شوند؟
بسیاری از برنامه‏های آموزشی در کشورهای دموکراتیک مهارت‏ها و ارزش‏هایی را آموزش می‏دهند که برای پیشرفت دموکراسی حیاتی می‏باشند و توجه و استعداد دانش آموزان را به سمت مشارکت‏های سیاسی و مدنی سوق می‏دهد. بارزترین نمونه کشورهای فنلاند، دانمارک و کره جنوبی می‏باشند.
این برنامه‏ها رفتارهایی همچون تعهدات اخلاقی و اجتماعی و کارایی فردی را پرورش می‏دهد. چنین برنامه‏هایی، همچنین فرصتی را برای دانش آموزان فراهم می‏کند تا مهارت‏های مدنی همچون حل مسئله، خلق آثار نوشتاری، همکاری، اجماع در حل مسئله و مطرح کردن مشکلات به مقامات دولتی را آموزش می‏دهد. در صورت کسب چنین مهارتی دانش آموزان تمایل بیشتری به مشارکت و پیشرفت در جامعه خود خواهند داشت.

٭ چگونه شهروندان را آموزش دهیم؟
آموزش برای شهروندان، در هسته فرآیند آموزش مهارت‏های ضروری دانش آموزان جهان عرب برای پیشرفت در جهان می‏باشد. این تفکر در بر گیرنده دو مفهوم می‏باشد. آموزش درباره شهروندی، و آموزش به وسیله شهروندی.
آموزش درباره شهروندی تنها ارائه دروس مدنی حداقلی می‏باشد که دانش و مفاهیم تاریخ و سیاست را یاد می‏دهد.
آموزش به وسیله شهروند به دانش آموزان تجربه علمی فرایند دموکراتیک را ارائه میدهد و به آنها از طریق مشارکت در فعالیت‏های مدنی درون مدرسه مانند انتخاب شورای مدرسه آموزش می‏دهد.
آموزش برای شهروندی علاوه بر آنکه در برگیرنده هر دو رویکرد می‏باشد ارزش‏ها و تمایلات افراد را نیز مورد هدف قرار می‏دهد. این ارزش‏ها سنگ بنای بیشتر اهداف ملی آموزش شهروندی در بسیاری از کشورها می‏باشد: افزایش ظرفیت افراد و ایجاد فرصت‏های مناسب برای شهروندی.

٭ اصلاحات آموزشی چگونه با خیزش‏های منطق گره می‏خورد؟
به دلیل وجود نظام مستبد در این کشورها، به دانش آموزان از همان ابتدا می‏آموختند که افراد مطیعی باشند. به هر حال هیچ دیکتاتوری نمی‏خواهد افراد جامعه قدرت او را به چالش بکشند. حال هر چند که فرایند طولانی دموکراسی سازی در برخی کشورهای عربی آغاز شده است، اما اغلب این حقیقت نادیده گرفته می‏شود که دموکراسی تنها در فرهنگی رشد می‏کند که گوناگونی را بپذیرد، به دیدگاه‏های متفاوت احترام بگذارد، حقیقت را امری نسبی تلقی کنند نه مطلق و در جامعه اختلاف عقاید را تحمل کند.
پس از سپری شدن سال‏ها حکومت استبداد در کشورهای منطقه، مردم انقلابی پی خواهند برد که جامعه‏ی آنها نیازمند مهارت‏ها و ارزش‏هایی که بتواند هنجارهای رفتاری کثرت گرایانه و مختلف را بپذیرد. برای آنکه بتوان آن جوامع را به سمت دموکراسی حقیقی پیش ببریم، نه تنها باید ساختارهای سیاسی و رهبری آنها را تغییر دهیم بلکه باید تغییرات جدی و پایدار را در نظام آموزشی آنها ایجاد کنیم.

٭ دولت‏های عربی چه اقداماتی را برای اصلاح در نظام آموزشی باید در پیش بگیرند؟
اصلاحات کنونی انجام شده در منطقه بیشتر بر تغییرات فیزیکی همچون ساخت مدارس، بکارگیری کامپیوتر در کلاس، بهبود نمرات آزمون‏های دروسی همچون ریاضیات و علوم تجربی تمرکز دارد. علی رغم مهم بودن این تغییرات کمبود نیروی انسانی امری مشهود می‏باشد. جهان عرب نیازمند سیستم کامل و جامعی است که عناصر مردمی را همواره در صحنه نگهدارد. دانش آموزان از همان سال‏های ابتدایی آموزش باید بیاموزند تفکر آزاد و دنباله روی از تولید علم یعنی چه. باید سوال پرسیدن و نوآوری را به آنها بیاموزیم.
تمرکز کلاس‏های درس باید بر گفتگوی آزاد و فعالیت‏های آموزشی باشد. با این روش دانش آموزان می‏آموزند تا افرادی آگاه و مستقل در جامعه باشند. به نظر می‏رسد تأثیرگذاری این روش فراتر از یک سخنرانی مرسوم در کشورهای منطقه می‏باشد. بدینسان آموزش و تربیت دبیران و آموزگاران فرهیخته امری الزامی است زیرا دانش آموزان در پایان دوره متوسطه باید بتواند، مسائل راحل کند...
شاید بزرگترین چالش در اجرای اصلاحات آموزشی امور فنی آن نیست بلکه بیشتر اراده سیاسی آن می‏باشد. آینده کشورهای عرب به فائق آمدن بر این چالش‏ها می‏باشد.

تحلیل:
آیا غرب حقیقتاً به دنبال ایجاد دموکراسی در کشورهای عربی منطقه می باشد؟ چه شده که جهان غرب هم اکنون پس از انقلاب در کشورهای عربی نگران آموزش دموکراسی در این کشورها شده است؟ چرا حکام پیشین که خود دست نشانده غرب بودند به دنبال ایجاد دموکراسی در این کشورها نبوده اند؟ آیا غرب ترس آن را ندارد که اسلام خواهان و اسلام گراها قدرت را در این کشورها در دست بگیرند و نظام اسلامی را حاکم کنند؟ سوالات فوق و دیگر سوالاتی که می توان مطرح کرد حاکی از آن است که غرب به دنبال تزریق دموکراسی جدید خود است که به اشکال مختلفی همانند اسلام ترکیه ای یا... جلوه‏گر شده است. شکی وجود ندارد که تعلیم و تربیت سنگ بنای هر جامعه‏ای می باشد و غرب نیک می داند که با آموزش می توان افرادی را پرورش داد که مطیع و سرسپرده‏ی آنها می باشد. حال اگر بتوان این افراد را از همان ابتدای رشد و نمو فکری که ابتدا در خانواده و سپس در مدرسه و جامعه تبلور می یابد را در دست گرفت دیگر هیچ جای نگرانی وجود ندارد که بتوان یک جامعه را آلوده به تفکرات مسموم کرد. اگر تاریخ اجتماعی غرب را در نهضت های اخیر مورد مطالعه قرار دهیم، می بینیم که تمام ادعاهایی که می کنند و خود را مردمی بشر دوست و خیرخواه و فداکار بشر معرفی نموده و وانمود می کنند که در راه خدمت به بشریت، از جان و مال خود مایه می گذارند، تا به بشر حریت داده، ستمگران را از ظلم و بردگان را از بردگی و اسیری نجات بخشند، همه این ادعاها دروغ و نیرنگ است و جز به بند کشیدن ملل ضعیف هدفی ندارند، و تمام همشان این است که از هر راه که بتوانند بر آنها حکومت کنند، یک روز از راه قشون کشی و مداخله های نظامی، روزی دیگر از راه استعمار، روزی با ادعای مالکیت نسبت به سرزمین آنان، روزی با دعوی قیومیت، روزی به عنوان حفظ منافع مشترک، روزی به عنوان کمک به حفظ استقلال آنان، روزی تحت عنوان حفظ صلح و جلوگیری از تجاوزهای دیگران، روزی به عنوان دفاع از حقوق طبقات محروم و بی چاره، روزی... و روزی و تاریخ خود شاهد آن می‏باشد.

منبع